ریشه های تاریخی پیوستگی بازماندگان گلستان و ترکمانچای با ایران
دکتر مهرداد میرسنجری (استادیار دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی و ژئو پلیتیک)
29 دی 1394

سالگرد فریاد ایران خواهی مردم نخجوان در 31 دسامبر 1989


در روز 10 دی 1368 خورشیدی، برابر با 31 دسامبر 1989، مردم نخجوان شوروی سابق با شکستن سیم های خاردار و استحکامات مرزی، خود را به آب های سرد ارس انداختند و به سوی خاک ایران روان شدند. این حرکت خودجوش خواهان الحاق به ایران و باطل شدن قراردادهای ننگین گلستان و ترکمانچای شد. در این رویداد تاریخی، مردم نخجوان با شعارهای "الله اکبر" و "زنده باد اسلام" و "زنده باد ایران" و با چشمان اشک آلود پیوستن دگربار به مام میهن را خواستار شدند، خواستی که با وجود استقبال میهن دوستان ایرانی و آذربایجانی، متاسفانه هیچگاه از سوی مسئولان وقت و رسانه های همگانی ایران در آن زمان مورد توجه قرار نگرفت و جدی گرفته نشد. پیشینه پیوندهای قلبی مردم سرزمین های اشغالی به ایران با تسلیم امپراتوری آلمان در پایان جنگ جهانی اول، دولت ایران نیز زیر فشار ملیون و افکار عمومی مردم و با توجه به فروپاشی امپراتوری روسیه تزاری، نمایندگانی به‌عنوان دادخواهی و اعاده‌ وضع درباره‌ سرزمین های اشغال ‌شده توسط امپراتوری روسیه و عثمانی، به کنفرانس صلح ورسای فرستاد و همزمان، گروه هایی از مردم سرزمین های تجزیه شده‌ خوارزم و فرارود (ماوراءالنهر)، نخجوان و...، طومارهایی به کنفرانس مزبور فرستاده و خواستار پیوستن به سرزمین مادری، یعنی ایران شدند. حتی مردم بخارا و برخی مناطق دیگر، هیأت هایی برای پیگیری امر وحدت به "ورسای" گسیل داشتند. در این میان، دولت باکو با درخواستی تاریخی، خواستار وحدت دوباره با ایران در قالب کنفدراسیون شد، زیرا گرچه در آن زمان یکصد و شش‌ سال از جدایی قفقاز از ایران می گذشت، اما پیوندهای قلبی مردمی همچنان پابر‌جا بود. هیأت نمایندگی جمهوری آذربایجان که به انجمن صلح ورسای آمده بود، گفت و گوهای مفصلی را با هیأت اعزامی ایران انجام داد. آن ها ضمن درخواست پیوندهای همه جانبه، به نمایندگان ایران اظهار داشته بودند: «مقصود ما این است که آذربایجان استقلال داخلی داشته باشد، قوه‌ مقننه و ادارات و مسائل داخلی از خود داشته باشد. در مسائل خارجی و قشون و گمرک و پست ‌و تلگراف و طرق و شوارع و سکه و این قبیل امور با ایران اشتراک داشته باشد...»، اما دولت بریتانیا برای مسکوت گذاردن طرح مسئله وحدت دوباره‌ ایران، از هیچگونه کار‌شکنی خودداری نکرد زیرا بیم آن داشت که مردم افغانستان، مکران و بلوچستان نیز مانند مردم اران و خوارزم و فرارود، خواستار وحدت دوباره شوند. علاوه بر خواست دولت باکو، مردم نخجوان نیز در روز نهم اردیبهشت1298 خورشیدی (30 آوریل 1919م.) در برابر کنسولگری ایران اجتماع کردند. آن ها با فریاد "زنده باد ایران"، "زنده باد دولت ایران"، "پاینده باد جوانبخت ایران"، تقاضای تابعیت ایران و الحاق به وطن اصلی خود را کردند. تظاهرات مردم نخجوان چندین روز به درازا کشید؛ اهالی نخجوان، روسای حکومت محلی، رئیس قشون محلی، کلیه‌ محترمان و وجوه اهالی با ارسال 12 فقره تلگراف به دولت ایران، شاه، سفرای خارجه، رئیس جمهوری آمریکا، انجمن صلح ورسای و غیره، تقاضای الحاق به ایران را کردند و همه جا متذکر شدند که اصلا ایرانی نژاد و مسلمان بوده و 92‌ سال است به زور از خاک ایران جدا شده اند. در اوایل اردیبهشت، نمایندگان آن ها به تبریز آمدند از دیگرسو اهالی شهر سرخس کهنه (اشغال شده توسط روسیه) نیز خواستار بازگشت به سرزمین مادری شدند. در این راستا نیروهایی نیز از سوی دولت ایران به آنجا فرستاده شد اما دگربار انگلیسی ها مانع شدند. سرانجام هیأت ایران که با دسیسه چینی انگلیس و عدم حمایت وثوق الدوله روبرو بود و از شرکت در جلسات مأیوس، از تنها راه باقی مانده بهره برد و تقاضاهای خود را در کتابچه ای و در قالب 3 بخش سیاسی، اقتصادی و قضائی منتشر کرد و در اختیار هیأت های شرکت کننده قرار داد:

در بخش سیاسی، ایران خواستار لغو فوری قرارداد 1907، برچیده شدن بساط مستحفظان و گاردهای مسلح سفارتخانه ها و کنسولگری های خارجی و نیز استرداد سرزمین هایی بود که «طی قرن نوزدهم به زور از ایران گرفته شده است... این سرزمین ها شامل ایالات مرو، خیوه، ترکستان و هفده شهر قفقاز بود که طی دو دوره جنگ های ایران و روس از ایران منتزع شده بود». به این ترتیب سرحدات ایران به صورتی در می آمد که در ابتدای قرن 19 وجود داشته است. در غرب هم تقاضا شده بود «ایالات کردستان و موصل و دیاربکر ضمیمه خاک ایران گردد و رود فرات سرحد غربی ایران شناخته شود...». در بخش اقتصادی، ایران خواستار پرداخت غرامت خسارات و تلفاتی شد که از سوی نیروهای متخاصم به سرزمین و مردم ایران وارد شده بود. در بخش قضائی نیز ایران خواستار الغای کاپیتولاسیون و برچیده شدن محاکم کارگذاری، در ارتباط با رسیدگی به جرایم خارجیان بود. خواست هایی که به دلیل فساد اداری، عدم لیاقت سیاسی و عدم اعمال قدرت میهن خواهانه دولت قاجار به هیچ نتیجه ای منجر نشد و سرزمین های اشغال شده ایران همچنان در اشغال باقی ماند.


روزنامه شهروند – شماره 749 - شنبه 12 دی 1394

 
فرستادن دیدگاه
نام :
ایمیل :
دیدگاه :
 
دیدگاه کاربران :
تاکنون هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است !
    
 
صفحه اصلی  بازگشت
 
تاریخ آخرین بروزرسانی : سه شنبه 15 اسفند 1402