سیستم سیاسی ایران عصر قاجار استبدادی و ارباب و رعیتی بود تا اینکه جنبش مشروطیت پیش آمد و حکومت ایران به مشروطه تبدیل گردید. سپس مجلس شورای ملی تاسیس شد و قانون اساسی به تصویب رسید. اما مردمی که تشنه حکومت پارلمانی و عدالت خانه و حکومت قانون و عدلیه بودند یک سال بعد آزادی را به صورت هرج و مرج دیدند و به تدریج دو دسته اعتدالی و افراطی از بین آزادی خواهان و مشروطه طلبان به وجود آمد. بدین ترتیب در مجلس دوم چند حزب که قوی ترین آنها حزب دموکرات ایران بود تشکیل شد. حزب دموکرات ائتلافی متشکل از بعضی سازمان های سوسیال – دموکرات، انجمن حقوق، بقایای کمیته انقلاب، انجمن آذربایجان، عده ای از روشنفکران قفقازی مانند محمد امین رسول زاده و حیدر خان عمواوغلی، سوسیال دموکرات های ارمنی مانند تیگران هاکوپیان، روحانیونی مانند شیخ ابراهیم زنجانی (قاضی دادگاه شیخ فضل الله نوری و صادر کننده حکم اعدام وی) و سید حسن اردبیلی و سیاستمدارانی چون محمد علی فروغی، سید محمدرضا مساوات و سید حسن تقی زاده بود. حزب شعب و نشریاتی در رشت، تبریز، فارس، کرمانشاه، همدان، قزوین، بندرعباس، مشهد، اصفهان و ارومیه داشت. چون حزب در بسیاری از فعالیت های تروریستی مانند قتل اتابک صدراعظم، شیخ فضل الله نوری و محمد علی شاه قاجار که همه آنها ضدمشروطه بودند دست داشت به فرقه هرج و مرج طلب، ضد مذهب و انقلابی شهرت یافته بود.

در مرام نامه حزب دموکرات ایران در زمان مجلس دوم و دوره سلطنت احمد شاه قاجار هدف هایی چون: «دفاع از مجلس»، «حق رای مستقیم و مساوی برای همه مردم»، «آزادی قلم و بیان»، «تقسیم اراضی در میان زارعین»، «سیاست های فقر زدایی»، «تعدیل مالیات ها»، «تشکیل ارتش منظم»، «تاسیس مدارس رایگان»، «مسئولیت وزیران در برابر مجلس» و «جدایی دین از سیاست و آزادی مذهبی» درج شده بود. برخی از هدف های این حزب مانند «آزادی بیان و قلم» و «مسئولیت وزیران در برابر مجلس» در متمم قانون اساسی وارد شد.

این هدف ها به دلیل مشکلات گوناگون و در راٌس آنها ضعف و بی لیاقتی سلاطین قاجار و خیانت پیشگی وابستگان به آن به اصطلاح حکومت پی گیری و پیاده نشدند و در حد آرزو باقی ماندند تا آنکه نظام پادشاهی پهلوی علی رغم مقاومت و مخالفت و بهانه گیری های عناصر داخلی و خارجی که از آن وضع سود می بردند موفق به پیاده کردن آنها شد. این هدف ها و هدف هایی بیشتر به وضوح در کارنامه اقدامات پهلوی اول و انقلاب سفید شاه و ملت در دوره پهلوی دوم دیده میشود.

نگاه به خارج تاثیراتی در شکل گیری این هدف ها داشت اما اصل آنها که میتوان آن را در کلماتی چون «نظم» و «عدالت» و «حقوق شهروندی» و «امنیت» و «پیشرفت» خلاصه کرد، آرزوهای صدها ساله ایرانیان پس از فروپاشی نظامات ایرانی ناشی از یورش ترک و تازی و تاتار بود که در دوره پهلوی به اجرا درآمد و موجبات رشد و رفاه و رونق را فراهم آورد.

منابع:
بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد 2
رائین، انجمن های سری در انقلاب مشروطیت، صفحه 109
ابوالحسنی (منذر)، شیخ ابراهیم زنجانی زمان، زندگی، خاطرات به ضمیمه بخشی در ولایت تکوینی پیامبر و ائمه معصومین
علوی, زندگی نامه و زمانه سید حسن تقی زاده، صفحات 163 تا 166
رضا زاده ملک، حیدر خان عمو اوغلی چکیده انقلاب
نوایی، عبدالحسین، «حیدرخان عمو اوغلی و محمدامین رسول زاده»، مجله یادگار، سال سوم، شماره 5
اتحادیه، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت، صفحه 33