بیش از نیمی از جمعیت استان سیستان و بلوچستان، در روستاهای این استان زندگی می کنند و کمبود آب آشامیدنی در مناطق روستایی سیستان و بلوچستان سال ‌هاست، به‌ خصوص در فصل تابستان و با کم توجهی مسئولان امر، به یکی از مشکلات لاینحل مردم این منطقه تبدیل شده است و به ظاهر پایانی ندارد.

حمل گالن‌ های ۲۰ لیتری با چرخ‌ دستی و فرغون یا گذاشتن قابلمه ‌های فلزی بزرگ بر سر بانوان و ایستادن در صف‌ های طولانی در برابر تانکر‌های آبرسانی، داستانی ‌تکراری و پایان ناپذیر در روستاهای سیستان و بلوچستان است. بسیاری از جوانان و زنان در روستاهای این استان “آب آور” خانواده محسوب می‌ شوند و چه بخواهند یا نخواهند سال ‌هاست که خانواده ی خود را با دریافت تقریباً ۱۵ لیتر آب طی روز، اداره کرده ‌اند که این مقدار آب به خوبی جوابگوی شستن دست و صورت آن ها هم نمی شود چه برسد به نیاز های اولیه ی بهداشتی.

منابع آبی استان سیستان و بلوچستان

با توجه به آب و هواى استان سیستان و بلوچستان و شدت تبخیر آب، عموماً آب این منطقه از طریق چشمه‏ ها، حفر چاه ‏هاى عمیق و نیمه عمیق و رودخانه ‏هاى دائمى، فصلى و سیلاب ‏ها تامین مى‏ شود. عمده ترین زایشگاه آب که از طریق بارندگی است نیز در این استان به طور متوسط تقریباً ۲۰ میلیارد متر مکعب در سال بر آورد می شود که ۸۵ درصد آن به دلیل شرایط اقلیمیِ خشک، وزش باد و توفان تبخیر می شود. از ۱۵ درصد باقی مانده، هشت درصد معادل ۱،۶ میلیارد متر مکعب روان آب است که در اثر بارندگی مسیرهای طولانی در رودخانه های این استان چون بمپور، کاجو (کاجه)، سرباز (باهوکلات)، کهیر (نیکشهر)، ماشکید (ماشکل)، رابچ (فنوج)، سیانجان (تلخ آب) و هیرمند را می پیماید و نهایتاً متاسفانه، بدون بهره گیری درست و ریشه ای از کشور خارج می شوند که بخشی از آن وارد خاک پاکستان شده و بخشی دیگر به دریای عمان سرازیر می شود که در این میان فقط هفت درصد از این روان آب یعنی چیزی معادل ۱،۴ میلیارد متر مکعب به سفره های آب زیر زمینی استان نفوذ می کند. این سفره ها و بسترهای زیر زمینی هم، به خاطر آب و هوای گرم، خشکسالی و کمی آب، کمکی از طریق بارندگی و عدم تخصیص بودجه و اعتبار برای برداشت و استفاده ی بهینه روستاییان از این آب، پس از مدت کوتاهی خصوصاً در فصل تابستان، رو به خشکی می نهند و آب کمی هم که باقی می ماند در اثر هجوم آب شور نیمه تبخیر شده به سمت آب های شیرین زیر زمینی، کم استفاده و در نتیجه اسباب مشکلات فراوانی برای روستاییان این خطه می شود.

در بررسی وضعیت آب شربی که به مردم روستا نشین – گفتیم بیش ترین جمعیت این استان روستا نشین هستند- نیاز هست که اطلاعی از تعداد روستاهای این استان داشته باشیم که بنابر برآورد استانداری سیستان و بلوچستان، این استان دارای بیش از ۵ هزار و ۷۱۹ روستا است که از این تعداد دو هزار و ۷۴۶ روستا بالای ۲۰ خانوار جمعیت دارند. شرکت آب و فاضلاب روستایی مسئولیت آب رسانی به روستاهای بالای ۲۰ خانوار را به عهده گرفته است؛ اما سوال این جاست که آیا این مسئولیت به خوبی انجام می گیرد!؟ برای پاسخ به این سوال باید به چند گزارش از وضعیت آب رسانی به مردم محروم این خطه اشاره کرد:

طبق گزارش خبرگزاری ها و وب سایت های رسمی داخلی، بخش ساربوک از جمله بخش‌ های شهرستان نیکشهر است که به گفته ی مسئولان آن، به ‌دلیل کمبود آب سال هاست که عطش ساکنانش رفع نشده است.

به گفته ی آقای اسماعیل بلیده ای، بخشدار ساربوک در روستاهایی با جمعیت بالغ بر ۵۰۰ نفر، هفته ‌ای فقط ۲ تانکر آب توزیع می ‌شود و توزیع این مقدار آب در طول هفته نه تنها کفاف نیاز‌های مردم را نمی‌ دهد، بلکه این کمبود آب بر شرایط بهداشتی منطقه، تاثیر نامطلوبی بر جای گذاشته است.

در روستاهای توابع قصرقند میانگین توزیع آب به ازای هر نفر در بین ۳۷ روستای بخش تلنگ و با جمعیتی بالغ بر ۹ هزار نفر، روزانه فقط ۱۵ لیتر برای هر خانوار است.

و یا روستای دهک از توابع شهرستان سراوان به قول آقای عبدالقیوم دهواری رئیس شورای این روستا، با وجود این که بیش از ۴۲۰ خانوار را درون خود جای داده اما در طول هفته ساکنان آن، تنها نیم ساعت آب شرب برای مصرف در اختیار دارند. وی در مورد پیگیری های این مسئله هم گفته است: “مکاتبات متعدد با آب و فاضلاب روستایی نتیجه ای نداشته است و مسئولان تنها به این نکته اصرار می ‌ورزند که بودجه ‌ای برای رفع این مشکل در اختیار ندارند.”

به علاوه نباید روستاهایی با جمعیت کمتر از ۲۰ خانوار را فراموش کرد که شرکت آب و فاضلاب روستایی عهده دار آبرسانی برای این روستاها نشده است و این روستاییان حتی از ۱۵ لیتر آب غیر مکفی هم بی بهره هستند.

از طرفی دیگر رشد جمعیت در استان، حدود ۸ درصد اعلام شده است و با توجه به تحت پوشش قراردادن روستاهای بالای ۲۰ خانوار، باز هم روستای زیر۲۰ خانوار با افزایش جمعیت و پدیده ی روستازایی به بالای ۲۰ خانوار ارتقاء پیدا می کنند که معضل آبرسانی و کمبود آب شرب در سال های اخیر به جای حل شدن افت شدید هم داشته است.

این موارد کم کاری برای رفع عطش مردم صرفاً “مشت نمونه ی خروار است” که “تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل” را تداعی کننده است.

ناکافی بودن بودجه، عذر بدتر از گناه

نصر الله چاری، سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان در مورد شرایط آبی منطقه گفته است: “بیش از ۴ هزار روستا در سیستان و بلوچستان و با جمعیت تقریبیِ ۴۰۰ هزار نفر، فاقد شبکه ی توزیع آب آشامیدنی و بهداشتی هستند. به همین دلیل منبع تغذیه ی مردم را چشمه سار‌ها و قنوات تشکیل می ‌دهد که طی سال‌ های گذشته، به‌ دلیل خشکسالی‌ های اخیر این منابع نیز دچار افت برداشت شده‌اند.”

وی با وجود اقرار بر مشکل آبرسانی و حل این بحران گفته است: “به دلیل محدودیت منابع اعتباری فقط هر سال اعتباری معادل ۵۰ درصد هزینه‌های آبرسانی (خرید آب، خرید مواد گندزدایی، دستمزد رانندگان، هزینه‌ های سوخت تانکرهای دولتی، هزینه ی خرید قطعات و تعمیرات و غیره، از سوی استانداری به این شرکت اختصاص داده می‌شود.”

مسلماً این بودجه کفاف نیاز های روستاییان این خطه نخواهد بود و به نظر می رسد در صورت عدم جلب و تخصیص اعتبارات ملی و عدم عزم جدی و ایجاد “نگاه ویژه”، دغدغه ی اصلی مردم، هم چنان لاینحل باقی مانده و اسباب مشکلات بهداشتی، بیماری و افزایش مرگ و میر (با این توضیح که بلوچستان بیش ترین آمار مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال را داد) را، فراهم می آورد.