در حالی که ارتش بشار اسد در بسیاری از شهرهای سوریه از جمله دمشق و حلب در گیر جنگی خونین است، کردهای سوریه که بیشتر در شمال شرق زندگی می کنند، آرام آرام کنترل این منطقه را به دست می گیرند.
اخیرا با تیمی از بی بی سی فارسی و سرویس جهانی به مدت پنج روز مخفیانه به مناطق کردنشین شمال شرق سوریه رفتیم. روستاییان مرزی کردستان عراق می گفتند در گذشته به آسانی به آن سوی مرز رفت و آمد می شد، اما حال چند هفته ای است که نیروهای ارتش عراق در این نزدیکی مستقر شده اند.
آنان برای کنترل تنها مرز رسمی سوریه با کردستان عراق با نیروهای پیشمرگ تا یک قدمی جنگ پیش رفتند. حکومت کردستان عراق، حاضر به تسلیم این مرز رسمی به دولت فدرال نشد.
این اتفاقات باعث شد که مرز بسته شود. ما هم مجبور شدیم در تاریکی شب خود را به اولین پایگاه مرزی سوریه برسانیم.
فرار از دست نیروهای امنیتی در نیمه شب
پایگاه مرزی سوریه بیست روز پیشتر به دست نیروهای مسلح کرد YPG یا نیروهای دفاع خلق افتاده بود. این گروه شاخه نظامی حزب اتحاد دمکراتیک،PYD است و دولت ترکیه بارها آنان را متهم کرده که بخشی از حزب کارگران کردستان، پ ک ک هستند.
در میان نیروهایYPG نظم خاصی وجود داشت و بدون اجازه فرماندهان رده بالا حاضر به مصاحبه با ما نشدند. فرمانده این پایگاه به ما اجازه فیلمبرداری نداد.
اتومبیلی که قرار بود ما را از مرز به داخل سوریه ببرد به دلیل نبود شبکه موبایل نتوانست ما را پیدا کند. نیمه های شب سوار بر وانت با اسکورت به طرف دیریک اولین شهر کردنشین سوریه، که در یک ساعتی مرز بود رفتیم.
راننده در برخی از نقاط ، جاده اصلی را دور می زد، متوجه شدم که هنوز برخی از ایست های بازرسی در دست نیروهای امنیتی سوریه است. از راننده و همراه ما که مسلح بود پرسیدم خطری برای تیم ما نیست؟ گفت: "نگران نباشید نیروهای دولت از پایگاهیشان دور نمی شوند، و اگر هم سر راهمان ظاهر شوند آنان را می زنیم."
از یکی از ورودی‌های دیریک که در دست نیروهای کرد بود وارد شهر شدیم. پرچم سه رنگ کردها در کنار این ایست بازرسی به اهتزاز در آمده بود. با عبور در سطح شهر تصویر بشار اسد در بسیاری از ادارات دولتی شکسته شده بود و دربرخی نقاط کلمه "عربی" از عبارت "جمهوری عربی سوریه" حذف شده یا علامت ضربدر بر روی آن زده شده بود.
روناک حمه، جوان بیست و دو ساله به ما گفت او و دوستانش بیستم ژوئیه ماه گذشته همانند بسیاری از شهرهای کردنشین سوریه به همراه تظاهرکنندگان که برخی از آنان هم مسلح بوده اند به ادارات مهم دولتی هجوم برده اند.
نیروهای امنیتی بدون مقاومت بسیاری از مراکز مهم را ترک کرده اند. آنان پرچم سوریه را در بسیاری از بناهای دولتی و عمومی پایین کشیده اند.
روناک می گوید بخش مهمی از نیروهای بشار اسد که در شمال شرق سوریه بوده اند عقب کشیده شده اند و یکی از فرماندهان ارشد نظامی منطقه که سنی بوده به ترکیه فرار کرده و نیروهای تحت امر او نیز به شهرهایشان باز گشته اند.
روناک می گوید او ترجیح می دهد که به جای حضور در کلاس‌های درس دانشگاه برای سقوط رژیم بشار اسد تلاش کند، و این کاری بود که در چند ماه گذشته انجام داده است.
هنوز در برخی از نقاط ورودی شهر پایگاه نیروی های دولتی وجود داشت و مردم می گفتند نیروهای امنیتی بسیار ضعیف شده اند و از پایگاه هایشان خارج نمی شوند. در سطح شهر دیریک اثری از اسلحه نبود و بسیاری از ادارات دولتی همچون گذشته باز بود.
سعید حمه، معلم اخراجی می گفت تا یک ماه پیش او جرات ملاقات با روزنامه نگاری را نداشت. او از حضور نیروهای دولتی بسیار ناخشنود بود: "احساس آزادی نمی کنم، گرچه امروز ما را نمی کشند، اما تا زمانی که تمامی نیروهای امنیتی سوریه مناطق کردنشین را ترک نکنند من احساس آزادی نمی کنم."
عصام جوان بیست و هفت ساله می گفت کردها نه می خواهند با ارتش آزادی بخش سوریه باشند نه با رژیم بشار اسد، او گفت راه سومی هم هست: "ما با هر کسی که حقوق ما را به رسمیت بشناسد مشکلی نخواهیم داشت."
مقامات ترکیه بارها پ ک ک را متهم به همکاری با رژیم بشار اسدکرده اند و می گویند که حکومت بشار اسد عمدا مناطق کردنشین را تحویل پ ک ک داده است تا برای ترکیه مشکل درست کند. اما سناریوهای زیادی در مورد علت عقب نشینی دولت از مناطق کردنشین شنیده می شود. عده ای می گویند بشار اسد با تحویل این مناطق به حزب طرفدار پ ک ک قصد انتقام گیری از ترکیه را دارد.
گروهی دیگر می گویند اگر دمشق و حلب به دست نیروهای مخالف بیفتد بشار اسد اقدام به تشکیل منطقه ای برای علوی ها درسواحل دریای مدیترانه خواهد کرد. به گفته آنها در صورتی که کردها هم شمال شرق این منطقه را در دست داشته باشند، اگر سوریه ای سنی ظاهر شود خطر کمتری برای آنان خواهد بود.
استفاده کردها از مشغولیت نیروهای دولت
اما سناریوی دیگر که اکثر مردم کرد سوریه بر آن باورند این است که دولت به نیروهایش برای حفظ دمشق و حلب نیاز دارد، به همین جهت با فراخواندن این نیروها از مناطق کردنشین و خلاء قدرت به‌وجود آمده، کردها از این فرصت استفاده کرده و کنترل این شهرها را به دست گرفته اند.
در طول سفر پنج روزه مخفیانه ما، ناخواسته با ماموران امنیتی سوریه برخورد کردیم. در مقابل دادگاه دیریک از عکس پاره شده بشار اسد فیلمبرداری می کردیم. سربازی که نه لباس نظامی و نه اسلحه داشت مضطربانه ما را نگاه می کرد. ناگهان فرمانده او که لباس شخصی به تن داشت ظاهر شد و از ما خواست که آنجا را ترک کنیم.
او گفت که مامور و معذور هستند و از ما خواهش کرد که برایشان "مشکل درست نکنیم." تا چند هفته پیش اهالی از این ماموران به شدت می ترسیدند، اما امروز آنان بسیار نگران و مضطرب هستند.
برای دیدار با صالح مسلم رهبر حزب اتحاد دمکراتیک کردستان سوریه، PYD، می بایستی به قامیشلو، بزرگترین شهر کردنشین سوریه می رفتم. در ورودی قامیشلو تعداد زیاری از ایست های بازرسی در دست نیروهای سوری بود. اما سنگرهای آنان در برخی نقاط خالی بود. در داخل شهر قامیشلو کمیته های که توسط مردم تشکیل شده بود شهر را اداره می کردند.
از آقای مسلم پرسیدم PYD بخشی از پ ک ک است؟ او می گوید آرمان‌های آنها به عبدالله اوجلان نزدیک است و رابطه ای طبیعی با همه احزاب کردستان از جمله پ ک ک دارند.
او می گوید: "در چند سال گذشته دولت سوریه هزاران عضو پ ک ک را دستگیر و تحویل ترکیه داد. پس نمی توان گفت که پ ک ک با دولت همکاری می کند، هدف پ ک ک مبارزه برای کردهای ترکیه است ولی ما موقعیت متفاوتی داریم و هدف ما احقاق حقوق کردها در داخل مرزهای کنونی سوریه است. ما خواهان خودمختاری دمکراتیک برای کردها در سوریه ای دمکراتیک هستیم."
از او پرسیدم چند درصد از مناطق کردنشین در دست کرد هاست و آیا آنان با دولت در ارتباط هستند؟ او گفت: "۱۴ درصد جمعیت ۲۳ میلونی سوریه را کردها تشکیل می دهند و بیش از ۵۰ درصد این مناطق در دست مردم است. ما به عنوان حزب هیچ ارتباطی با دولت نداریم. اما کمیته های مردمی برای تامین آب و برق و نان بایستی با مقامات در ارتباط باشند."
در جواب من که چرا کردها به ارتش آزادی بخش سوریه نپیوسته و علیه بشار اسد نمی جنگند، صالح مسلم گفت: "نیروهای مخالف منسجم نیستند و برخی از آنها ابزاری در دست کشورهای منطقه از جمله ترکیه و عربستان سعودی هستند، در میان آنان القاعده و سلفی ها بسیار پر نفوذند. من با بسیاری از مخالفین که آنان را از دوران زندانیم می شناسم در ارتباطم. معتقدم حقوق کردها از طریق خشونت کسب نمی شود، ما که نمی تونیم آنان را کلا از بین ببریم، آنها هم سالهاست تلاش کرده اند که ما را از بین ببرند، می بینی که هنوز اینجا هستیم، پس راه حل جنگ نیست بلکه گفتگو است، اما اگر دولت بخواهد وضعیت دوران گذشته دوباره اینجا حاکم کند و ما را بکشد، ما هم خواهیم جنگید."
با سفر به شهرهای دیریک، آموده و قامیشلو متوجه شدم که PYD پر طرفدارترین و منسجم ترین حزب کردستان سوریه است. در گذشته اختلافاتی بین این حزب و سایر احزاب کوچک که زیر چتر کنگره ملی کردستان، KNC فعالیت می کنند وجود داشت. اما ماه گذشته که احزاب کرد سوریه به میزبانی مسعود بارزانی در اربیل جمع شدند، علی رغم اختلافات گذشته PYD و KNC ، آنان موافقت کردند که شورای عالی اداری کردستان را تشکیل و قدرت بین احزاب تقسیم شود.
نگرانی ترکیه از الگو شدن کردهای سوری
این شورا ده عضو دارد، پنج تن از KNC و پنج عضو دیگر از PYD هستند. از بیستم ماه ژوئیه این کمیته مشترکا شهر های آزاد شده را اداره می کنند.
در شهر آموده که کاملا در کنترل کردهاست بسیاری از تابلوهای شهر به کردی نوشته شده است. از مدرسه ای که به تازگی برای تدریس زبان کردی باز شده بود دیدار کردم. چیزی که در یک سال پیش می توانست مجازات زندان سنگینی به دنبال داشته باشد. این مدرسه حدود ۲۶۰ دانش آموز داشت و آنان در چند نوبت روزانه برای یادگیری زبان کردی به مدرسه می آمدند.
معلم مدرسه مهندسی بود که پس از اتمام کارش برای تدریس به آنجا می آمد.
دولت ترکیه با نگرانی تحولات کردستان سوریه را دنبال می کند. امروز قدرتمندترین حزب سیاسی کرد سوریه از لحاظ ایدئولوژی به پ ک ک نزدیک است. از یک طرف ترکیه نگران است که پ ک ک ممکن است از مناطق کردنشین سوریه برای حمله به نیروهای ترکیه استفاده کند. ازطرفی دیگر اگر کردهای سوریه همچون کردستان عراق به یک نوع خودمختاری دست یابند، این می تواند جوانان کرد ترکیه را تشویق به پیوستن به پ ک ک کند و کردهای ترکیه نیز منطقه ای خودمختار تشکیل دهند.
هزاران کرد سوریه برای سالها حتی از داشتن پاسپورت سوری محروم بوده اند. دولت بعث آنان را بخشی از "امت عربی" قلمداد نمی کرد. اما امروز وضعیت بسیار تغییر کرده است.
آنان هیچ گاه تا این اندازه به تحقق حقوقشان امیدوار نبوده اند. صالح مسلم می گوید: "ما خواهان به رسمیت شناخته شدن حقوق کردها در قانون اساسی سوریه هستیم، خواهان خودمختاری و دمکراسی برای تمام سوری ها."
مشخص نیست پس از پایان جنگ - اگر پایانی داشته باشد- چه نوع حکومتی در سوریه ظهور خواهد کرد. اما آنچه مسلم است کردها از درگیری در سایر بخش های سوریه منفعت می برند.
اکثر مناطق کردنشین از درگیری و کشتار به دور بوده است. شهرها و روستاها در آرامش اداره می شوند. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، همچون کردستان عراق، شاید کردستان سوریه نیز بتواند برنده این تغییرات درسوریه باشد و به نوعی از خودگردانی دست یابد.